door Nico de Milliano

Van 20 tot 28 oktober jl. bezocht ik als lid van het Nijmeegs Vocaal Ensemble PANiek Nijmegens zusterstad Pskov. Voor mij een eerste bezoek aan Pskov én aan Rusland.
Onwillekeurig nam ik al heel veel beelden met me mee: beelden die gevoed zijn door wat ik op tv en in bladen over Rusland heb gezien, beelden van een recente reis met de fiets door Bulgarije en Roemenië, beelden van een bezoek meer dan 20 jaar geleden aan Oost-Berlijn, beelden die aan mijn eigen fantasie ontsproten zijn. Beelden uit de sovjettijd.
Beelden van een grauwe stad met lelijke flats, stugge mensen die – al dan niet beneveld door de alcohol – in dikke winterjassen door de straten schuifelen. De eerste kennismaking met Rusland op het vliegveld van Pskov gaf een behoorlijke bevestiging van dit beeld: een klein en slecht geoutilleerd vliegveld. Hoeveel vliegtuigen zouden hier dagelijks landen? Drie of vier misschien? Veiligheidsmaatregelen die - gezien het nogal amateuristisch uitziende luchthavengebouw - erg overdreven aandeden. De koffers kregen we op vertoon van ons plaatsbewijs aangereikt door een zeer vriendelijke jongedame, die erg goed Engels sprak. Verder viel op dat er heel veel kamerplanten waren op het vliegveld, van het soort dat in Nederland in de jaren ’70 studentenkamers opvrolijkte.

We kwamen ’s avonds in het donker aan en daardoor werd het beeld van een grauwe stad in eerste instantie bevestigd. Spaarzame straatverlichting. Daar waar we een beetje in huizen of flats konden kijken: schamele verlichting in eenvoudige interieurs. Het hotel Riga: groot, maar niet onpersoonlijk. Grote fauteuils in de lobby en op iedere verdieping een dame die de sleutels inneemt en weer uitreikt.

De eerste dag hadden we meteen het beste weer van de hele week: een strakblauwe lucht en een winters zonnetje. Koud, maar niet onaangenaam. Het Kremlin en de Drievuldigheidskathedraal zien er dan vanaf de overkant van de Velika, bij de Olga-kapel, prachtig uit. De stad oogt ook met daglicht grauw, maar minder dan ik gedacht had. Lelijke flats zijn er volop, maar er zijn ook mooie winkels, aardige gedeeltes van de stad, die met een opknapbeurt mooier zouden zijn dan veel wat we in Nijmegen koesteren.

Helaas was ons maar één zo’n dag gegund. De rest van de week niets dan loodgrijs weer, regen, somberheid. Dus was het aardig dat drie leden die 20 jaar geleden met Audite Nova in Pskov waren, ons de verschillen konden uitleggen. “Wat een mooie winkels zijn er gekomen, wat zijn de straten beter dan toen. Geen kakkerlakken in het hotel, en de leidingen hangen niet meer los tegen de muur, maar zitten keurig vast.”

De hele week beschrijven zou pagina na pagina vullen. Onze gastheren hadden voor een goedgevuld programma gezorgd. Ik zal het u niet aandoen volledig te willen zijn. Maar misschien vindt u het aardig om een paar hoogtepunten – míjn hoogtepunten – te lezen.
Hoogtepunten heb je per definitie nooit té veel. Ik houd het op drie, vanwege de drievuldigheid. Ze hebben alle drie met muziek te maken.

Op onze eerste dag in Pskov bezoeken we een kinderkunstschool. Verstopt in een wat onaanzienlijk gebouw en het is er een drukte van jewelste. In de gang wachtende moeders. De directeur staat ons al op te wachten. Hij legt ons uit dat de kinderen hier een paar keer per week komen en leidt ons dan een paar uur lang door zijn school heen. We worden als belangrijke delegatie ontvangen. Her en der staan in lokalen zenuwachtige docenten en leerlingen op ons te wachten om hun kunsten te vertonen. Aandoenlijke mini-ballerina’s met ernstige blik in de ogen, oudere meisjes die een rendierdans uitvoeren, een klein meisje dat haar eerste vioolkunsten laat horen, teken-, schilder- en boetseerklasjes. Veel meisjes inderdaad. We vragen waarom we zo weinig jongens zien. “Die doen liever aan voetbal of boksen of zitten achter de computer.” Het schema is strak en we krijgen nauwelijks gelegenheid om onze kadootjes achter te laten. De directeur is streng én trots, vooral op zijn eigen zangklas, die ruim baan krijgt in het programma. Opvallend dat ook deze jonge zangeressen (en één zanger) al zo écht Russisch zingen: met veel kracht en stuwing. En met versterking. Tijdens onze concerten zal aan het publiek nog uitgelegd worden dat wij – heel apart! – zónder versterking zingen.
Wat ons opvalt op de kinderkunstschool is, hoe serieus de jonge kunstbeoefening genomen wordt en dat het ook heel ambachtelijk benaderd wordt. Niet de eigen expressie staat voorop, maar het leren van de techniek. En daar wordt heel veel tijd in geïnvesteerd.

Op zondagavond wonen we het concert bij van het Academisch Symfonieorkest van de Moskouse Filharmonie. Ons programma vermeldt dat het orkest onder leiding staat van Joeri Simonov, volksartiest van de Sovjet Unie. Gelukkig staat erbij dat dat de hoogste kunstenaarstitel van de USSR was! We zijn onder de indruk. Niet alleen van de dirigent en het orkest trouwens, maar ook van het talrijke en ook hier weer erg serieuze publiek. En niet in de laatste plaats van het programma, dat naar Nederlandse begrippen een winkel met slagroomtaarten is. Bij ons bestaat het programma van een concert met symfonische muziek vaak uit een kort symfonisch werk en een concert voor solo-instrument en orkest voor de pauze en een grotere symfonie na de pauze. Hier krijgen we in drie en een half uur liefst vijf soloconcerten voorgeschoteld: een pianoconcert van Chopin, een celloconcert van Sjostakovitsj, een concert voor altviool van Bartók, een vioolconcert van Paganini en drie tango’s van Piazzola voor accordeon/bandoneon en orkest. Geweldig! Maar wat zijn we muzikaal `volgevreten` na deze marathonsessie. Tot onze vreugde verblijven bijna alle solisten en de dirigent in het hotel Riga, zodat we na het concert nog praatjes kunnen maken en onze waardering kunnen uitspreken. Misschien leidt het contact nog wel tot een muzikaal vervolg: cellist Sergej Soevorov blijkt in Duisburg te wonen en is bereid om komend voorjaar samen met ons een concert in Nijmegen te verzorgen!

Natuurlijk mag een eigen muzikaal hoogtepunt niet ontbreken! We geven drie concerten tijdens deze week. Het concert in een staalfabriek in Ostrov is eenvoudig en aandoenlijk. Het personeel van de fabriek is in de kantine bijeengedreven. We denken dat niet iedereen er heel erg vrijwillig zit. Maar wat is het leuk om te zien dat veel mensen in het publiek ontzettend genieten van ons korte concert met – voor Russische oren – onbekend repertoire. Ook het “Daar was laatst een meisje loos” en de “Chattanooga Choo Choo” vallen in goede aarde. Het slotconcert samen met het Ljoebjatovo-koor is memorabel omdat we – zonder te repeteren – een paar nummers samen zingen. Anders dan we gevreesd hadden worden we niet eens helemaal weggeblazen door deze Russische vocale krachtpatsers.